ODDZIAŁ KARTOGRAFICZNY

Seminaria Oddziału Kartograficznego PTG

i Zakładu Geoinformatyki, Kartografii i Teledetekcji

Uniwersytetu Warszawskiego

 

Rok akademicki 2016/2017 - sprawozdanie

 

    Z inicjatywy Oddziału Kartograficznego PTG, przy współpracy Zakładu Geoinformatyki, Kartografii i Teledetekcji UW zostały wznowione otwarte seminaria kartograficzne, których historia sięga lat siedemdziesiątych. Przypomnijmy, że poprzednie trzechsetne seminarium zamykające 36-letni okres naszych spotkań odbyło się 23 maja 2014 roku1. Tak więc po ponad dwuletniej przerwie powróciliśmy do budynku Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych przy Krakowskim Przedmieściu 30 w Warszawie, gdzie 22 listopada 2016 roku Jerzy Ostrowski wystąpił z referatem poświęconym Komisji Kartograficznej i Oddziałowi Kartograficznemu PTG. Okazją była pięćdziesiąta rocznica powołania do życia Komisji Kartograficznej, której spadkobiercą od roku 2000 jest Oddział Kartograficzny. Prelegent przypomniał wydarzenia związane z powstaniem i działalnością obu jednostek organizacyjnych Towarzystwa. Wśród ich głównych osiągnięć wymienił ogólnopolskie konferencje i szkoły kartograficzne oraz wydawany od 1969 roku „Polski Przegląd Kartograficzny” (od 2015 r. „Polish Cartographical Review”). We wspomnieniach powróciła postać Wiesława Kaprowskiego – inicjatora powołania Komisji Kartograficznej i kwartalnika oraz sylwetki zasłużonych kartografów: Lecha Ratajskiego, Jerzego Ostrowskiego, Jacka Pasławskiego, Władysława Pawlaka, Kazimierza Trafasa, Mieczysława Sirki, Wiesławy Żyszkowskiej i Marka Baranowskiego – kolejnych przewodniczących Komisji Kartograficznej i Oddziału Kartograficznego PTG.
    Prelekcję na następne seminarium pt. Problematyka opracowania barwnych historycznych map dotykowych (tyflomap) przygotował Mariusz Olczyk, doktorant Zakładu Geoinformatyki, Kartografii i Teledetekcji UW (17 stycznia 2017 r.). Referent przypomniał w skrócie historię polskich map dla niewidomych, zapoczątkowaną „ceratową” mapą Polski z 1957 roku po współczesne opracowania, ale ze szczególnym uwzględnieniem map o tematyce historycznej. Zaprezentowane zostały mało znane tyflomapy historyczne z lat sześćdziesiątych wydawane przez Spółdzielnię Niewidomych w Krakowie. Okresem obfitującym w tego typu pomoce szkolne były lata 1983−2003, kiedy w Państwowym (od 1992 r. Polskim) Przedsiębiorstwie Wydawnictw Kartograficznych opracowano (na zlecenie Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii) 34 mapy, w tym 7 historycznych (6 z nich mogliśmy obejrzeć, a nawet dotknąć). W drugiej części wystąpienia zostały omówione opracowania współczesne, w tym nowo wydany Atlas historyczny Polski, składający się z 13 map dotykowych dla osób z dysfunkcją wzroku, gdzie zastosowano barwy o znacznie większej intensywności i kontrastowości niż dotychczas. Referent przedstawił i poddał ocenie zebranych załączniki do podręczników historii w wersji dla osób niewidomych i słabo widzących. Omawiane tyflomapy można było obejrzeć za pomocą specjalnych okularów imitujących różne wady wzroku. Spotkanie zakończyła dyskusja na temat rozróżniania pojęć „mapa historyczna” i „mapa dawna”. 
Kolejne seminarium (11 kwietnia 2017 r.) odbyło się wyjątkowo w gmachu Politechniki Warszawskiej, przy organizacyjnym wsparciu tutejszego Zakładu Kartografii. Referat pt. Model generalizacji map statystycznych wygłosił dr Paweł Cebrykow z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej (Zakład Kartografii i Geomatyki). Wśród blisko trzydziestu słuchaczy liczną grupę stanowili studenci z Lublina. Prelegent omówił kierunki współczesnych badań dotyczących generalizacji: nad automatyzacją tego procesu oraz nad generalizacją przy projektowaniu baz danych, a więc jeszcze na etapie „przedkartograficznym”. Jako rezultat rozważań Autora został przedstawiony jego własny model generalizacji, wywodzący się z koncepcji L. Ratajskiego. Z modelu wynika, że stosowane na mapach metody  prezentacji są odbiciem poziomu generalizacji. Referat „odświeżający” jedną z „raf” kartografii Sydowa wywołał ożywioną dyskusję dotyczącą zarówno samego wystąpienia, jak również ogólnych problemów generalizacji i metodyki kartograficznej (warto przytoczyć stwierdzenie J. Pasławskiego, że „pojęcia i metody kartograficzne to jeden wielki śmietnik”).
Na spotkaniu 23 maja 2017 r. mogliśmy wysłuchać niezwykle interesującego referatu dra Macieja Lenartowicza z Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych UW pt. Nowa koncepcja mapy hydrograficznej Polski 1:50 000 opracowana w ramach projektu enviDMS (współautorka dr Aneta Afelt). W trakcie zwięzłego omówienia historii Mapy hydrograficznej Polski 1:50 000 (MHP) poznaliśmy ewolucję, jaką przechodziła jej koncepcja począwszy od roku 1951. Podejmowane przez kilkadziesiąt lat próby pokrycia kraju szczegółową mapą hydrograficzną nie powiodły się. Projekt enviDMS realizowany w latach 2013−2017 przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii dzięki funduszom rządu norweskiego to kolejna próba sfinalizowania tego zadania. W wyniku projektu opracowano model bazy danych dla map hydrograficznych 1:10 000 i 1:50 000 oraz system zarządzania danymi hydrograficznymi, dokonano harmonizacji i standaryzacji danych przestrzennych, a także wykonano 357 arkuszy MPH w skali 1:50 000 (1/3 pokrycia kraju) i 55 arkuszy w skali 1:10 000, które udostępniono na Geoportalu. Jednym z założeń projektu była minimalizacja kosztów poprzez jak największe wykorzystanie istniejących zasobów, a przede wszystkim bazy danych obiektów topograficznych (BDOT10k) i Mapy podziału hydrograficznego Polski 1:10 000. Seminarium zakończyły liczne pytania i długa dyskusja dotycząca m.in. dalszych losów projektu po zakończeniu finansowania przez Norwegię (dokończenie mapy i zapewnienie jej aktualności).
Podczas ostatniego w tym roku akademickim seminarium (6 czerwca 2017 r.) Tomasz Panecki, kolejny doktorant w Zakładzie Geoinformatyki, Kartografii i Teledetekcji UW, wygłosił referat pt. Koncepcja struktury bazy danych historycznych obiektów topograficznych. Temat powiązany z właśnie kończoną pracą doktorską dotyczy okresu od przełomu XVIII i XIX wieku do połowy wieku XX i odnosi się do obszaru współczesnej Polski. Celem doktoratu jest ocena przydatności dawnych map w badaniach nad zmianami krajobrazu oraz opracowanie metodyki integracji ich treści poprzez powiązanie z bazą Danych Obiektów Topograficznych (BDOT10k). Przeprowadzono analizę treści dziewiętnastu serii map zaborczych i WIG-owskich w skalach 1:300 000 i większych, co pozwoliło na utworzenie katalogu składającego się z około 3000 typów obiektów topograficznych. Głównym problemem była jednoznaczna identyfikacja i harmonizacja treści map wydawanych w tak dużej rozpiętości czasowej. W dyskusji wypłynęły wątpliwości co do możliwości pełnego rozwiązania tego problemu oraz postawiono pytania o praktyczne wykorzystanie wyników pracy.

 

                                                                                                                                                             Jerzy Siwek (Warszawa)

    

1 Por. sprawozdania J. Koryckiej-Skorupy i J. Siwka w „Polskim Przeglądzie Kartograficznym” T. 46, 2014, nr 3.