ODDZIAŁ KARTOGRAFICZNY

            Historia naszych seminariów sięga lat siedemdziesiątych minionego stulecia, a ich początki wiążą się z osobą ówczesnego kierownika Katedry Kartografii Uniwersytetu Warszawskiego prof. Lecha Ratajskiego. Systematyczna dokumentacja seminariów rozpoczęła się dopiero w 1978 roku, po śmierci Profesora. Przez 36 lat − a więc do roku 2014, kiedy w wyniku zmian organizacyjnych w miejsce Katedry (Zakładu) Kartografii powstał Zakład Geoinformatyki, Kartografii i Teledetekcji − odbyło się ich 300. Ten okres zakończył się 23 maja 2014 roku. Jubileuszowe seminarium miało szczególny, uroczysty charakter, a jego podsumowujący, a jednocześnie wybiegający w przyszłość temat − Kartografia a systemy informacji geograficznej, był  godny jubileuszu.

            Zebrania naukowe, bo taką nazwę miały początkowo nasze seminaria, były zawsze otwarte dla wszystkich, którzy interesowali się kartografią i pomyślane jako forma integracji naszego środowiska. Najliczniejszą grupę uczestników stanowili oczywiście warszawiacy, ale docierali do nas również przedstawiciele innych ośrodków kartograficznych, zarówno jako słuchacze jak i prelegenci. Przy okazji wizyt w Polsce gościliśmy również znane postacie kartografii światowej: J. Bertina (1978), K.A. Saliszczewa (1979), I. Kretschmer (1980), A.M. Berlanta (1993).

            Tematyka seminariów była bardzo szeroka, odzwierciedlając nie tylko zainteresowania środowiska akademickiego, ale także praktyków naszej dyscypliny. Pierwszy okres, obejmujący lata 1978–1988 można nazwać „dekadą naukową”, wtedy to bowiem dyskutowaliśmy o fundamentalnych problemach teorii kartografii, a inspiracją dyskusji było m.in. wystąpienie wspomnianego już J. Bertina Le traitement graphique de l’information, książka Nature of maps A.H. Robinsona i B. Bartz Petchenik (J. Pasławski, 1978), Język mapy (J. Ostrowski, 1982), O niektórych problemach współczesnej kartografii (J. Pasławski, 1983), Z problematyki metodologii kartografii  (J. Ostrowski, J. Pasławski, 1983), Czy potrzebna jest rewolucja w kartografii? (J. Pasławski, 1987) oraz 3 referaty A. Czernego na temat modelowania kartograficznego (1986, 1987,1988).

            Tematy niektórych wystąpień z lat osiemdziesiątych były symptomami nowych nurtów w kartografii – zwiastowały postęp technologiczny (Numeryczny model terenu, 1984 i Opracowanie map tematycznych z zastosowaniem mikrokomputera IBM, 1989 – obydwa autorstwa M. Baranowskiego) oraz „modne” do dziś badania nad percepcją map (Wyniki eksperymentów psychofizycznych a konstrukcja legendy kartodiagramów w polskich atlasach regionalnych, I. Frączek, 1982).

            Pierwsze referaty związane z szybkim postępem technologicznym, który dokonywał się w latach dziewięćdziesiątych, dotyczyły wykorzystania programów komputerowych w kartografii, m.in. ArcInfo (1992) i MapInfo (1993) oraz wdrażania w Polsce systemów informacji geograficznej (1993, 1994). W latach dwutysięcznych „nowoczesna” tematyka była kontynuowana, o czym świadczą tytuły niektórych wystąpień: GEO-INFO – mapa topograficzna wprost z bazy danych (A. Danielski, 2002), Kartograficzne i techniczne problemy opracowania atlasów elektronicznych (M. Okonek, 2003), Baza danych topograficznych jako komponent krajowej infrastruktury danych przestrzennych (D. Gotlib, 2006), Techniczne aspekty redagowania i użytkowania serwisów geoinformacyjnych (P.J. Kowalski, 2009), Przydatność danych SRTM-3 do opracowań kartograficznych (J. Królikowski, 2010), Prezentacja zjawisk za pomocą złożonych wizualizacji kartograficznych (T. Opach, 2010), Możliwości formalizacji procesu projektowania mobilnych prezentacji kartograficznych (D. Gotlib, 2012).

            W tematyce seminariów znalazły odbicie także zmiany ustrojowe przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Ich rezultatem było otwarcie się środowiska wojskowego na kontakty zewnętrzne, co zaowocowało w 1992 roku referatem płk. H. Bednarka, szefa Zarządu Topograficznego Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, poświęconym działalności kartograficznej tej instytucji. Nawiązane wówczas kontakty doprowadziły po dwóch latach do wspólnej organizacji pamiętnej IX Szkoły Kartograficznej w Komorowie na temat map topograficznych, a później zaowocowały m.in. czterema referatami płk. E. Sobczyńskiego (2000–2013) o kartografii wojskowej. Innym skutkiem przemian ustrojowych był szybki rozwój rynku kartograficznego. Przyglądaliśmy się temu z uwagą, zapraszając jako referentów przedstawicieli kilku firm z naszej branży, które pojawiły się licznie w latach dziewięćdziesiątych.

            Trudno znaleźć dziedzinę kartografii, która nie pozostawiła śladu w tematyce naszych seminariów. Przez cały czas obecna była metodyka kartograficzna i teledetekcja (jako dziedzina pokrewna), mówiliśmy o kartografii tematycznej, topograficznej, atlasowej (Koncepcja polskich atlasów regionalnych – B. Horodyski, 1979 oraz dwa referaty o Atlasie Śląska Dolnego i Opolskiego – W. Pawlak, 1997, 2009) i szkolnej, o mapach dla niewidomych, użytkowaniu map, historii kartografii i nazewnictwie geograficznym. Stałymi pozycjami programów naszych seminariów były sprawozdania z imprez kartograficznych, w tym cieszące się dużym zainteresowaniem relacje z konferencji Międzynarodowej Asocjacji Kartograficznej i doroczne (od 1986 r.) omówienia nowości wydawniczych – książek (J. Ostrowski) oraz map i atlasów (J. Siwek). Należy także wspomnieć o trzech nostalgicznych spotkaniach poświęconych pamięci profesora L. Ratajskiego, zorganizowanych w pierwszą, dwudziestą i trzydziestą rocznicę jego śmierci (1978, 1997, 2007), a także o sesji zatytułowanej 60 lat kartografii Niepodległej Polski (1978).

            Przez ponad 30 lat udało nam się zgromadzić liczne grono prelegentów – ponad 150 osób (!),  wśród których najczęściej pojawiali się: J. Ostrowski – 41 wystąpień, J. Siwek (obydwaj mówili przede wszystkim o nowościach wydawniczych), J. Pasławski – 24 wystąpienia (w tym 6 o różnych aspektach metody kartogramu), M. Baranowski – 18, P. Kowalski – 17 (w tym 8 na temat kartografii prasowej), W. Ostrowski – 17, A. Ciołkosz – 15 (głównie o teledetekcji), W. Grygorenko – 12.

            Do końca lat osiemdziesiątych autorami większości referatów byli pracownicy Katedry Kartografii UW, jednak później – w miarę wzrostu liczby uczestników seminariów – udział wystąpień zewnętrznych wyraźnie się zwiększył: w latach dziewięćdziesiątych wynosił 3:1, a w ostatnich kilkunastu latach 2:1 na korzyść gości.

            Organizowanie otwartych seminariów Katedry (Zakładu) Kartografii nie miałoby racji bytu bez licznego grona słuchaczy. Trudno policzyć ilu ich było podczas tych trzystu spotkań. Czasami frekwencja była niewielka – kilkunastoosobowa, ale od roku 1993 gościliśmy bardzo często ponad 30, a nawet ponad 40 słuchaczy. Najwięcej, ponad 100 osób przybyło na sesję zorganizowaną w pierwszą rocznicę śmierci prof. L. Ratajskiego (1978). Aż 64-osobową „widownię” odnotowaliśmy, gdy J. Augustyniak poruszał Problemy prawa autorskiego w kartografii (1998) – było to jedyne seminarium na ten temat. Inne bardzo licznie wizytowane seminaria to: Mapa topograficzna 1:50 000 w wersji numerycznej – prelekcja M. Chełmińskiego (1998, 57 osób), Komputerowe opracowanie map do nowej encyklopedii powszechnej PWN – S. Jarocińska, I. Pac, Z. Bularz (1994, 56 osób), Postacie i wydarzenia ostatniego półwiecza kartografii polskiej – J. Ostrowski (2008, 50 osób) oraz ostatnie, trzechsetne z obecnością 50 gości.

            Podczas 36 lat wyrosło nowe pokolenie kartografów, których – gdy zaczynaliśmy nasze seminaria – nie było jeszcze na świecie. Wielu najstarszych uczestników spotkań przy Krakowskim Przedmieściu nie ma już wśród nas, ale to w znacznej mierze dzięki nim – ich referatom i głosom w licznych dyskusjach – wzbogacaliśmy swoją wiedzę, a może nawet rewidowaliśmy poglądy. Przypomnijmy więc tylko niektórych z Nich: Stanisław Pietkiewicz, Bogodar Winid, Jerzy Kondracki, Henryk Górski, Wiktor Grygorenko, Gabriel Bonatowski, Andrzej Makowski, Krzysztof Buczkowski ... Byli przecież z nami.

 

 *  *  *

            Po ponad dwuletniej przerwie powróciliśmy do budynku Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych przy Krakowskim Przedmieściu 30 w Warszawie, gdzie 22 listopada 2016 roku Jerzy Ostrowski wystąpił z referatem poświęconym Komisji Kartograficznej i Oddziałowi Kartograficznemu Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Okazją była pięćdziesiąta rocznica powołania do życia Komisji Kartograficznej, której spadkobiercą od roku 2000 jest Oddział Kartograficzny. Z inicjatywą wznowienia seminariów wystąpił Oddział Kartograficzny PTG, a włączył się do niej Zakład Geoinformatyki, Kartografii i Teledetekcji UW. Seminaria odbywają się 3−4 razy w semestrze, a informacje na ich temat znajdują się na stronach internetowych Oddziału Kartograficznego PTG, Zakładu Geoinformatyki, Kartografii i Teledetekcji Uniwersytetu Warszawskiego (geoinformatics.uw.edu.pl) oraz na Geoforum (geoforum.pl).

Jerzy Siwek